blog

Door Goos Lier, docent-onderzoeker bij Hogeschool Saxion

Zonder kosten energie besparen, wie wil dat nou niet? Goos Lier, docent-onderzoeker business-models bij Hogeschool Saxion, ziet toch dat bewoners vaak twijfelen als ze zo’n aanbod krijgen. Die twijfel zit vaak bij de modelberekeningen. Lier pleit ervoor dat er goed geluisterd wordt naar de bewoners, zéker als een project voor energiebesparing te mooi lijkt om waar te zijn. Want technisch-economisch is er veel mogelijk, maar hoe krijgen we de energietransitie georganiseerd?

Op de spreekwoordelijke achterkant van een sigarendoos valt vaak al uit te rekenen wat de economische en milieuvoordelen zijn van het samen slim omgaan met energie. De conclusies blijven ook overeind als er geavanceerde modelstudies op los gelaten worden. Zo zien we dat er volop kansen zijn om energie te besparen. Toch blijkt het in de praktijk vaak hartstikke lastig om die kansen te benutten. Bewoners laten zich vaak moeilijk over de streep trekken. Hoe kunnen we onze kansen beter grijpen?

Organiseren van de energietransitie

Vanuit mijn werk als onderzoeker bij Saxion ben ik betrokken bij verschillende energietransitieprojecten. Het gaat inhoudelijk om warmtenetten, lokale integrale energiesystemen in woonwijken, smart energy hubs op bedrijventerreinen en biogas/groengas-projecten. Bij al deze projecten zijn de technisch-economische kansen duidelijk aanwezig, maar is de worsteling vooral gelegen in de manier waarop ze georganiseerd moeten gaan worden.

Te mooi om waar te zijn

Een interessant voorbeeld betreft een ecologische woonwijk waarin men nu al een lange tijd bezig is om samen slim met elektriciteit om te gaan. Er ligt een fossiele-energiebesparingsplan waarbij de investerings- en exploitatiekosten voor rekening van een onderzoeksproject zijn, maar dat wel leidt tot een financiële besparing voor de inwoners. Bij dit plan wordt er een batterij geïnstalleerd in combinatie met automatische sturing van warmtepompen en boilers, zodat de batterij optimaal kan worden ingezet. De sturing is zo ingericht dat de inwoners er naar verwachting in comfort niet op achteruit gaan. Je zou zeggen dat het hier gaat om een ‘an offer you can’t refuse’.

Twijfel bij bewoners

Helaas staan de mensen toch niet direct te juichen bij dit plan. Ze willen eerst zien en dan geloven. Bewoners kunnen heel kritisch en zelfs achterdochtig zijn, en dat is soms ook deels terecht. Zij vragen zich hardop af: ‘Gaat het systeem zo werken als beloofd?’ Het helpt niet als er geruchten rondgaan dat het voorgestelde systeem mogelijk kan haperen. En zij vragen zich af of het wel klopt dat er niet wordt ingeleverd op comfort. En wat zijn de mogelijkheden om het automatische systeem aan te passen? Bewoners vinden het belangrijk om zelf invloed te hebben, bijvoorbeeld als ze een baby krijgen en ze ineens een ander leefpatroon krijgen.

Schrik je doelpubliek niet af

Zo zien we dat er onder bewoners veel onzekerheid leeft, ondanks dat wetenschappelijk onderzoek aantoont dat er financieel voordeel bestaat en comfort en milieu worden behouden. En in dit geval hebben de wijkbewoners helemaal geen kosten: kun je nagaan hoe het gaat met projecten die wél op voorhand een financiële opoffering vragen! De uitdaging is dan extra groot. Veel hangt af van de mate waarin mensen de vrijheid wordt geboden om zelf het gedrag aan te passen. In het voorbeeld van de ecologische wijk is dat de mogelijkheid om toch zelf invloed te hebben op de instellingen.

Sigarendozen en geavanceerde modelberekeningen, die blijven we nodig hebben. Maar daarnaast moet er veel meer aandacht komen voor het betrekken van bewoners. Wat zijn hun zorgen? Wat beweegt hen om te kiezen voor een bepaald energiebesparingssysteem? Laat er aandacht zijn voor de organisatie van deze betrokkenheid. Ga met alle bewoners afzonderlijk in gesprek om te horen waar hun zorg zit. Geef mensen de vrijheid om mee te denken. Geef hen vooraf een keuze en vooral: schrik hen niet af met een geweldig aanbod. Voorkom dat bewoners zich overvallen voelen door een ‘an offer you can’t refuse’.