24 januari 2023
Lokaal geothermie mogelijk in Overijssel
Geothermie is een schier onuitputtelijke bron van energie, die in Nederland nog maar weinig wordt gebruikt. Landelijk zijn er zo’n zeventien locaties waar warm water uit de aarde wordt gewonnen. In Overijssel is het er maar één. Waarom is dat? De eerste lunchsessie van 2023 verkende de mogelijkheden voor geothermieprojecten in Overijssel.
Geothermie gaat over het omhoog pompen van heet water uit de aarde van een diepte van zo’n 2 à 3 kilometer. Dat water is rond de 60 tot 80 graden en wordt direct gebruikt voor verwarming. We pompen het hete water omhoog, verwarmen er onze huizen en kassen mee, en als het is afgekoeld wordt het teruggepompt om in de diepte opnieuw op te warmen.
Een mooi systeem, maar waarom is er nog maar één geothermieproject in Overijssel? Mark van der Meijde, hoofd van de afdeling toegepaste aardwetenschappen aan de Universiteit Twente, legde het ons uit tijdens de lunchsessie van Nieuwe Energie Overijssel.
Stand van zaken geothermie in Nederland
Bij geothermie in Nederland draait het bijna altijd om lage tot gemiddelde temperatuursystemen (zo’n 50 à 60 tot 150 graden), gefocust op heel doorlaatbare lagen waar veel water in aanwezig is. Dat water circuleert tussen twee bronnen (een doublet): aan de ene kant wordt het warm opgepompt, aan de andere kant gaat het koud weer naar beneden en loopt het langzaam terug naar het warme deel. Deze temperaturen zijn geschikt voor de directe verwarming van water, niet voor de opwek van elektriciteit (daarvoor zijn hogere temperaturen nodig). Bij de opwek van elektriciteit is de efficiëntie ook maar 20%, terwijl je bij zo’n warmwatersysteem algauw 60 tot 80% haalt.
We zien sinds 2007 een gestage groei van het aantal geothermielocaties in Nederland, maar die stagneert nu. “Oudere locaties worden nu soms stopgezet en de productie vlakt af, ondanks de ambities om meer groene energie te gebruiken,” legde Van der Meijde uit. “De ambities voor geothermie zijn zelfs gigantisch: we wekken nu 3 PJ op, in 2050 willen we op 200 PJ zitten. Dat betekent van zo’n 20 productielocaties nu, naar 700 in 2050. Waar we nu slechts 1.000 woningen verwarmen, willen we naar 3,8 miljoen woningen… Er wordt daarom veel gezocht naar nieuwe locaties en de hoeveelheid winningsvergunningen neemt langzaam toe. Ook het aantal opsporingsvergunningen neemt aanzienlijk toe.”
Ondiepe Overijsselse ondergrond
Geothermie wordt in ons land nog vooral toegepast in het westen. De warmte gaat vooral naar kassen, maar een heel klein deel ervan verwarmt huizen. De rol van geothermie in de energietransitie is dus nog zeer beperkt. Hoe kunnen we dan die grote ambities halen? Allereerst moeten we meer kennis van de ondergrond vergaren. Het seismisch onderzoek dat in Nederland al is gedaan, was in het kader van de gaswinning. Het ontbreekt dus aan kennis over de Overijsselse bodem. Wat we wel weten, is dat in het oosten van Nederland de gewenste aardlagen voor geothermie relatief ondiep in de grond liggen, tot 1500 meter. Er kan dus niet tot 2 à 3 kilometer geboord worden, waardoor de temperaturen ook lager zijn.
Maar er wordt gezocht naar oplossingen. “Recentelijk is er een nieuw concept ontwikkeld door Geothermie Groep Nederland en DeGrootBril, dat zich richt op lagen in de ondergrond die dunner zijn of minder capaciteit hebben: Low Unit Cost-systemen (LUC). Daarmee worden lagen op een andere manier aangeboord, niet met twee buizen naast elkaar maar met een soort membraanbuis. Daarvan liggen er twee naast elkaar in de grond, wat over een breed gebied een langzame flow van water van koud naar warm geeft. Hiermee gaat bekeken worden of geothermie zinvol is in onze regio.”
Een Low Cost Unit-systeem werkt met temperaturen van 60, maximaal 75 graden. Met dit systeem zou je zo’n 800 huizen kunnen verwarmen, in plaats van de 15.000 huizen die we in het westen van het land verwarmen met diepere boringen. “Maar hiermee zouden we in oostelijk Nederland best uit de voeten kunnen,” zegt Van der Meijde. “Minder diep boren is ook goedkoper, ook in de exploratiefase. Een testboring voor een doublet in het westen kost algauw 25-30 miljoen, hier zou dat 1 à 2 miljoen zijn.”
Mogelijkheden geothermie in Overijssel
De LUC biedt dus perspectief voor de lokale ontwikkeling van geothermie. “Het voordeel is: lokaal winnen en meteen lokaal gebruiken. Er zijn wel stappen nodig in de infrastructuur om aan te kunnen haken bij bestaande warmtenetsystemen, maar de mogelijkheden daarvoor zijn groot. Dit systeem neemt ook relatief weinig ruimte in en is dus niet invasief voor de omgeving.”
Van der Meijde denkt dat er in de komende paar jaar meer van dit soort alternatieve exploitatiesystemen ontwikkeld gaan worden. “Volgend jaar gaan Geothermie Groep Nederland en DeGrootBril in Drenthe bij Erica beginnen met een aantal pilot-putten voor de LUC, om te kijken of dit soort systemen voor oostelijk Nederland de oplossing kunnen zijn.”
