Kennisartikelen

Er zijn tal van redenen waarom we slim om moeten gaan met elektriciteit. Naast het behalen van milieuwinst (Klimaatakkoord) valt er voor bedrijven en gezinnen geld te verdienen. Een sterk in belang toenemende reden betreft de bijdrage die lokaal geboden kan worden om problemen op het regionale elektriciteitsnet te voorkomen, zowel met stroomaan- als afvoer.

Elektricificering van vervoer en verwarming (elektrische auto’s en warmtepompen) doet de vraag naar elektriciteit stijgen. De sterke toename van de stroomafvoer is het gevolg van lokaal opgewekte elektriciteit uit zon en wind. Netcongestie is het gevolg. Verstopping van het net doet zich of gaat zich nog steeds meer voor doen in grote delen van Overijssel.

Smart grids

Hoe doe je dat dan, ‘slim omgegaan met elektriciteit’? Er wordt gesproken over smart grids, slimme (lokale) netten. Een smart grid is een op een slimme manier gestuurd systeem waarbij opwek, opslag, onderlinge levering en vraagsturing in het licht van klimaat, financiële en capaciteitsdoelstellingen op een optimale wijze worden gecombineerd. Sturing van de vraag naar elektriciteit is er dus één van. In het kader van het project ‘De Investering loont’, een project dat in opdracht van Nieuwe Energie Overijssel wordt uitgevoerd, heeft Saxion Urban-Studies-student Noah ten Veen onderzoek gedaan naar slimme elektriciteitsvraagsturing bij gezinnen. Het is grotendeels een inventariserende studie op basis van literatuur. Daarnaast heeft de student enkele gesprekken gehouden met deskundigen en is er een geavanceerd interviewronde langs consumenten gedaan. Geavanceerd doordat de student: 1) de consumenten heeft ingedeeld naar leefstijlen en 2) op basis van heel slimme vragen achterliggende motieven boven water heeft gehaald.

Vraagsturing

Een consument kan er voor kiezen om zijn eigen vraag te sturen. Een voorwaarde hiervoor is wel dat de consument op tijd de goede signalen krijgt over de situatie op het net om goede beslissingen ten aanzien verbruik te kunnen nemen. ‘De app’ is een laagdrempelige manier om vanuit de leverancier of het netwerkbedrijf te communiceren met de klanten. Nu blijkt uit onderzoek dat de invloed van enkel informatie op het verbruik, totale vraag en spreiding in de tijd, beperkt te zijn. Met name als het gaat om vermaak, zoals TV en computergebruik, zijn veel consumenten moeilijk van de dagelijkse routines af te brengen. Alleen bij de keuze voor het gebruik van was- en afwasmachine is er enig effect merkbaar. Er kan ook gekozen worden om prijsprikkels te verbinden aan de marktsituatie. Zolang de prijsprikkels niet gigantisch hoog zijn zal ook nu het effect, hoewel wisselend, nog steeds bescheiden zijn.

Het effect van een systeem gebaseerd op prijsprikkels die gedragsverandering moeten veroorzaken is mede afhankelijk van de nadere invulling ervan. Het effect is groter als de prijzen zijn gekoppeld aan de actuele situatie op het net. Het nadeel is dat mensen voor verrassingen komen te staan en ook niet altijd meer in staat zijn om tussentijds het gedrag aan te passen. Bij prijsstelling die vooraf bekend is, ook wel ‘Time Of Use (TOU)’ genoemd, zoals wij dat nu kennen bij het dag-en-nachttarief, weten mensen waar ze aan toe zijn, maar is het effect minder doordat de prijzen niet altijd een goede afspiegeling zijn van de werkelijke situatie.

Vrijwillige aanpassingen op basis van signalen dan wel prijsprikkels werken dus niet goed. Veel mensen hebben niet veel zin om zich in te spannen als het gaat om de momenten van elektriciteitsverbruik. Varianten waarbij automatische sturing van buitenaf plaatsvindt bieden daarom meer perspectief. De opkomst van de elektrische auto en de warmtepomp biedt de mogelijkheid om dit te doen. Immers, een uurtje later laden van de elektrische auto of een uurtje eerder de warmtepomp aan zetten is geen groot probleem, als ze maar weten waar ze aan toe zijn en zelf de regie hebben. Automatische sturing van buitenaf maakt opschaling mogelijk zodat bijgedragen kan worden aan de stabilisering van het hoofdnet, waarvoor TenneT, de netwerkbeheerder van het hoofdnet, wenst te betalen.

Bediening

Een akkoord tussen de aggergator (kan de leverancier zijn en kan het netwerkbedrijf zijn) en de producenten van de oplaadpalen en warmtepompen biedt de mogelijkheid om de apparatuur in te bouwen en van buitenaf te bedienen. Voor een systeem dat in België grootschalig is getest geldt dat de besparingsresultaten aan de verwachtingen voldoen en dat het systeem ook zo ingericht kan worden dat de mensen er goed mee uit de voeten kunnen. De proef geeft ook hoge kosten te zien voor het beheer van het systeem, inclusief afhandeling van de vele vragen van consumenten.

Bereidheid

Er is natuurlijk een onderscheid tussen hoe de mensen reageren indien ze eenmaal geconfronteerd worden met een systeem en de vraag of men zelf vrijwillig aan een dergelijk systeem zou willen meewerken. Wat dat betreft bieden de interviews (combinatie van schriftelijk en mondeling) door de student gehouden onder een beperkte groep interessante inzichten.

Voor een deel bevestigen de interviews eerdere onderzoeken van het onderzoeksbureau Motivaction en voor een ander deel voegen ze er enkele interessante nuanceringen aan toe. De bevestiging zit hem er in dat een grote minderheid van de mensen bereid is om op vrijwillige basis tot op zekere hoogte rekening te willen houden met maatschappelijke belangen en dat een meerderheid van de mensen dat alleen wil doen als er een financiële vergoeding tegenover staat. Nuancering is te vinden in het belang dat wordt gehecht aan privacy en het lage vertrouwen dat sommige mensen hebben in hun energieleveranciers.

Voor meer informatie omtrent het onderzoek kunt u contact opnemen met Goos Lier via g.lier@saxion.nl