aanjagers

Een actieve kern met mensen die de energietransitie aanjagen klinkt als de droom van elke duurzaamheidsambtenaar. Maar hoe ga je om met zo’n groep? Hoe leid je het in goede banen, terwijl je wel het eigenaarschap bij de mensen laat? Pamela van den Berg, strategisch beleidsadviseur warmtetransitie van de gemeente Deventer vertelt er meer over.

Gemeente Deventer heeft bij het schrijven van de transitievisie warmte een aantal criteria meegegeven om te besluiten in welke wijk of dorp ze zouden beginnen. Deze criteria waren: waar kunnen we koppelen aan de activiteiten van de woningcorporaties? Zijn er al investeringsplannen van de gemeente om de openbare ruimte aan te pakken? Is er een duurzaam, voordehand liggend alternatief? En is er energie van onderaf?  ‘In Bathmen was er zeker energie van onderaf.’ vertelt Pamela.

Verschil in opstellen

‘In Bathmen zit een energiecoöperatie, Noaber-Energie. Zij zijn heel actief en fanatiek. Zo hebben zij al meerdere zonnedaken gerealiseerd met de zogenaamde postcoderoos subsidieregeling, en een aantal boeren in Oxe ondersteund om Biogas te gaan maken. Voor wat betreft de warmtetransitie hadden ze twee doelen: mensen meer aanjagen om te gaan verduurzamen en kijken of er meer gebruik gemaakt kon worden van groen gas in Bathmen. Toen ik erbij kwam, konden de projecten versnellen. Niet omdat ik nou zo’n geweldig verschil maakte, maar wel omdat er een verschil was in hoe je je als gemeente opstelt ten opzichte van een energiecoöperatie. Ik zat meer in een faciliterende rol. Ik heb niet het gevoel dat ik de projecttrekker ben geweest, dat waren echt de mensen van Noaber-Energie zelf.’ vertelt Pamela verder.

‘De gedachten moeten van onderaf komen en de mensen moeten ook de lead moet blijven.’ vertelt Karel Horn van Noaber-Energie. ‘Dit zorgt voor maximale betrokkenheid. De hele energietransitie biedt een gouden gelegenheid om burgers zeer actief te betrekken bij hun eigen woonomgeving. Het hele proces moet er expliciet op gericht zijn om de bewoners in de achter het stuur te laten zitten. ‘Spreek als gemeente de taal van de omgeving: noem een wijkuitvoeringsplan in een dorp gewoon een dorpsuitvoeringsplan.’

Ook andere vraagstukken van de boer

In Bathmen zijn ze van start gegaan met een traject om te kijken of groen gas een duurzame oplossing is voor de warmtevraag. De bewoners wilden zelf graag kijken naar de optie voor groen gas. Rondom Bathmen zijn veel melkveehouders die hierbij kunnen helpen. Maar hoe start je zo’n traject? ‘We zijn als gemeente samen met Noaber-Energie opdrachtgever.’ vertelt Pamela. ‘We hebben daar een studie laten doen waarbij we keken naar hoeveel boeren met melkkoeien er in de omgeving waren en hoeveel gas dat zou opleveren als je al die mest gaat vergisten. Heb je dan voldoende groen gas voor Bathmen? Dat hebben we laten uitrekenen. Het energievraagstuk komt daar heel mooi samen met andere vraagstukken van de boeren zelf, als bijvoorbeeld de stikstofproblematiek. Vergisten van mest helpt bij het minder uitstoten van bijvoorbeeld stikstof.’

Van alle kanten interessant

‘Wat de samenwerking met Noaber-Energie hier zo succesvol maakte, was dat zij de boeren heel goed kenden. Daarmee kom je gewoon echt stappen verder. Als je als gemeente een bewonersavond zou organiseren zonder dat netwerk van Noaber-Energie, dan zou je een veel mindere opkomst hebben. Daar zit de kracht van onderaf. Zij zijn al een aantal jaren met die boeren in gesprek en aan de slag met bijvoorbeeld zon op dak. De inzet van Noaber-Energie is cruciaal om het voor elkaar te krijgen. Op dit moment levert het groen gas traject nog geen rendabele businesscase op. De gemeente ondersteunt Noaber-Energie om dit wel voor elkaar te gaan krijgen, mogelijk ook met financiering vanuit de provincie. Het levert aan alle kanten resultaten op die interessant zijn. 50% van de aardgasvraag in Bathmen kan je hiermee opvangen. Dat betekent aan de andere kant dat de mensen in Bathmen ook hun aardgasverbruik met 50% naar beneden moeten brengen. Daar zijn we ook samen mee aan de slag.’ aldus Pamela.

Noaberblikje de wijk in

‘Om mensen aan te jagen hun huis te verduurzamen zijn we zijn gewoon begonnen met experimenteren in een buurt in Bathmen. Met de leden van Noaber-Energie en een aantal actieve wijkbewoners zijn we in gesprek gegaan met wijkbewoners.  Hier hebben we wel last gehad van corona.’ vertelt Pamela. ‘We wilden telkens de buurt in, maar dan kwam er weer een lockdown. We zijn begonnen met kleine acties om te kijken of we beweging op gang konden brengen. Zo hebben we bijvoorbeeld een Noaberblikje in de wijk rond laten gaan. Dat was een blikje met informatie over bijvoorbeeld de RRE-subsidie met een link waar ze materialen konden bestellen. Maar er zaten ook kaartjes in die je weer in het blikje achter kon laten. Op deze kaartjes kon je invullen welke onderwerpen je aanspraken en waar je wilde beginnen. Ook kon je een gouden tip doorgeven aan je buren. De bedoeling was dat elk hofje een blikje kreeg en dat je jouw blikje weer doorgaf aan jouw buren. Bij sommige pleintjes ging het heel goed, daar kregen we veel input. Bij sommige hofjes was het wat minder en kregen we maar een paar reacties. Je merkte wel dat veel mensen er al mee bezig waren. En dan niet alleen energietransitie, maar eerder duurzaamheid in het algemeen. Zo wilden een aantal buren van hun carportdak een groen dak maken. Of waren er vragen voor regentonnen. Dit hebben wij wel allemaal meegepakt. Daar doen we dan niet moeilijk over.’

Van woningaanpak naar bewonersaanpak

‘Je merkt al gauw dat de huizen er misschien hetzelfde uit zien, maar behoorlijk van elkaar verschillen.’ vertelt Pamela. ‘Zo wonen soms mensen er al sinds het begin. Of heeft iemand anders weer de hele boel verbouwd. Dus het verschilde toch meer dan we van te voren dachten. Na de blikjesactie zijn we met een bakfiets de buurt in gegaan. We hebben bij alle huizen aangebeld met de gratis energiecoach. Op basis van die rondgang hebben de energiecoaches allerlei afspraken ingepland. Als laatste actie hebben we een warmtescan van de buurt gedaan. Wat je nu merkt is dat buren warmtescans gaan vergelijken op verjaardagen. Waarom is jouw huis beter geïsoleerd dan die van mij? Dat brengt het gesprek op gang. Binnenkort willen we een kijk en vergelijk avond organiseren in de buurt. Dan kunnen je met de energiecoach kijken wat voor jouw huis slim is om te doen.’

Niet overnemen, maar hen laten shinen

‘Nodig inwoners uit om zelf met plannen te komen om deze doelen te halen en faciliteer de bewoners bij het behalen van deze doelen zonder te lead over te nemen.’ concludeert Karel. ‘Als mensen zelf hun omgeving kunnen vormgeven komt daarbij veel creativiteit en energie naar boven en mensen vinden dit vaak heel leuk om te doen. Anders wordt dezelfde creativiteit en energie gebruikt om juist tegen te werken. Uitgangspunt bij alle plannen moet zijn dat bewoners minimaal 50% kunnen participeren, zowel inhoudelijk als financieel, zodat lusten en lasten zo goed mogelijk verdeeld worden. Het zou best kunnen zijn dat de initiatieven vanuit de wijken en dorpen bij elkaar niet overeenkomen met de gemeentelijke doelstellingen. Dat kan de gemeente alsnog zelf extra zaken oppakken maar meld dit dan wel vooraf in het hele traject.’

‘Wij hebben drie stappen ontdekt: 1. Inspireren, 2. Verdiepen, 3. Uitvoeren.’ vat Pamela samen. ‘Deze acties bij deze stappen kunnen verschillen per wijk, maar de stappen zelf blijven hetzelfde. Op basis van onze ervaringen gaan we een routekaart maken om deze stappen toe te passen. Zo gaat Noaber-Energie met hulp van de gemeente bijvoorbeeld een energiecafé starten om meer verdiepende informatie aan te bieden, zowel vraag- als aanbodgestuurd. De routekaart gaan we ook terugleggen in het dorp, daar kan iedereen dan op reageren. Bathmen wil in 2030 energieneutraal zijn, dat staat in de dorpsvisie die de inwoners zelf hebben gemaakt. Dat voelt nog ver weg, dus wij knippen het op en leggen de focus op wat we de komende twee jaar gaan doen. Naast faciliteren zorg ik er ook voor dat het behapbaar blijft. De mensen achter Noaber-Energie zijn allemaal vrijwilligers, dus we moeten de inspanning goed in de gaten houden samen. Maar de ideeën komen hier van onderaf. Het is dan de kunst om het als gemeente niet over te gaan nemen, maar hen te laten shinen.’ sluit Pamela af