Kennisartikelen

Onderzoek naar barrières en een enkele oplossing

Vier tweedejaars bedrijfskunde studenten van Saxion doen, onder andere aan de hand van 12 proeftuinprojecten uit EZ-programma TKI-urban-energy, onderzoek naar juridische, technische, organisatorische en economische barrières bij smart-grids (september-januari 2020-2021). De studenten voeren onderzoek uit in het kader van het overkoepelende project ‘De investering loont’. Dit onderzoek wordt in opdracht van Nieuwe Energie Overijssel door het Lectoraat (in oprichting) Sustainable Energy Transition (SET) van Saxion waarbinnen de drie lectoraten zijn Duurzame Energie Voorziening (DEV), Innovatieve Business Modellen (IBM) en Duurzame Leefomgeving (DL)) samenwerken.

Proeftuinen

Het hoge aantal van 200 proeftuinprojecten over tien jaar in het programma TKI-Urban-energy zegt wellicht iets over de complexiteit van de invoering van smart grids in Nederland. Een conclusie die nu kan worden getrokken is dat ‘we’ er nog niet uit zijn. Er zijn veel barrières die een snelle introductie van smart grids tegenhouden. In het project ‘De investering loont’ worden vier soorten barrières onderscheiden. De studentengroep heeft deze indeling van barrières als uitgangspunt genomen.

Regelgeving

De studenten nemen als eerste de juridische barrières. Immers, als slimme mogelijkheden vanuit de wet niet zijn toegestaan of er ligt niet direct een wetswijziging in het verschiet, beperkt dat erg de mogelijkheden om wat te kunnen doen met de uitkomsten van een project waarin de ‘slimme’ mogelijkheden worden getoetst. Aangezien, deze beperkingen zo knellend zijn bij projecten waarbij sprake is van decentrale energieopwekking is de elektriciteitswet aangepast met het Besluit experimenten duurzame elektriciteitsopwekking, bedoeld voor coöperaties voor decentrale energieopwekking. Het zal duidelijk zijn dat het nog steeds zo is dat het achterwege blijven van een ‘echte’ aanpassing van de wet een negatieve betekenis heeft voor toepassingen in de praktijk op korte termijn. De studenten komen de volgende juridische barrières meerdere keren tegen:

• Het niet toestaan van lokale bekabeling waarbij ‘WOZ-grenzen’ worden overschreden maakt toepassing lokaal gelijkspanningsnet voor een tuinbouwgebied alleen bij tijdelijke toestemming mogelijk;
• Dynamische beprijzing is alleen mogelijk in het kader van een experimentstatus. De salderingsregeling is een belangrijke oorzaak van deze starheid.

Van de organisatorische barrières gevonden door de studentengroep zou in eerst instantie kunnen worden gezegd  dat het om barrières gaat die alleen gelden voor het project, maar dat deze bij werkelijke toepassing in de praktijk zich wel minder zullen voordoen. Om enkele organisatorische barrières te noemen:

• Het niet voldoende kennen van de doelgroep en de onderschatting van het belang om goed te communiceren speelt een project in Lochem parten;
• Hetzelfde geldt voor het onvoldoende onderzoek gedaan hebben naar de uitgangssituatie waarin de gebouwen zich bevinden;
• Ook technische barrières kunnen uiteindelijk te wijten zijn aan een gebrekkige voorbereiding.
• Doordat bij het project Powermatching City wordt gesproken over de noodzaak van de komst van een nieuwe marktpartij, kan worden geconcludeerd dat het hier ontbreekt aan overall coördinatie.

Het lijkt niet onverantwoord om te veronderstellen dat deze aandachtspunten zich ook bij andere projecten kunnen voordoen.

Bij technische barrières noemen de studenten het gebrek aan kennis over gelijkstroom bij één van de projecten en ook wordt er gesproken over een gebrek aan kennis met betrekking tot de software.

Economische barrières zijn te splitsen in barrières die te maken hebben met (te) hoge kosten en barrières die te maken hebben met het niet effectief zijn of niet kunnen benutten van prijsprikkels. Voor hoge kosten zijn veel verschillende oorzaken aan te wijzen. Om een smart grid te verkrijgen moeten er investeringen worden gedaan in apparaten die smart aangestuurd kunnen worden, extra bekabeling, extra elektriciteitsopslag, ontwikkelen van besturingsmodel, eventueel blockchain en extra personele inzet in verband met het door ontwikkelen van het systeem en daarnaast moet er ook geld vrij gemaakt worden voor organisatorische en communicatieve ondersteuning. Het zal duidelijk zijn dat het een kwestie is van zoeken naar een optimum, waarbij opbrengsten moeten opwegen tegen de kosten.

Met prijsprikkels of economische incentives, zoals ze ook wel genoemd worden, kan de vraag worden gestuurd. Veel hangt af van de prijselasticiteit. Veel mensen houden zich niet dagelijks bezig met de stroomkosten. Een aanpassing van de prijs leidt niet direct tot een aanpassing van het gedrag. Een voorwaarde voor gedragsaanpassing is in ieder geval dat men, ieder moment,  op de hoogte is van prijzen en prijsaanpassingen. In z’n algemeenheid kan gezegd worden dat de vraag naar stroom door de kleinverbruiker inelastisch, of, anders gezegd, de prijselasticiteit van de vraag is laag. Om dynamische beprijzing succesvol te maken is communicatie op verschillende manieren van belang. Sowieso, moet de informatie over de prijzen voor de gebruiker op een aantrekkelijke manier toegankelijk zijn, maar daarnaast gaat het ook veelal om een sfeer van samen te werken aan benutting van de eigen, in de wijk, opgewekte elektriciteit.

Om goed zicht te krijgen op wat barrières zijn is het goed om de verschillende barrières te onderscheiden. In werkelijkheid is er een sterke samenhang tussen de barrières. Er is reeds gewezen op de economische inspanningen die geleverd moeten worden om bepaalde technische of organisatorische voorzieningen mogelijk te maken. Ook is opgemerkt dat het omzeilen van juridische barrières hoge kosten met zich mee kan brengen. Het gebrek aan kennis op het gebied van gelijkstroom is te verklaren doordat de Nederlandse wisselstroom voorschrijft.

Bij de voorbereiding van de opdrachtbeschrijving voor de studenten is een overzicht gemaakt waarin de samenhang tussen voorwaarden (en dus ook barrières als er niet aan kan worden voldaan) is gegeven.

De samenhang